İbnü’l-Cezerî’nin Kitâbü’t-tezkâr fî kırâati Ebân b. Yezîd el-Attâr Adlı Eserinin Edisyon Kritiği

Özet

Kıraat ilmi, İslâmî ilimler içerisinde başka ilimlerle olan münasebeti ve bazı ilimlere kaynaklık etmesi açısından oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Diğer ilimlerde olduğu gibi kıraat ilminde de yazdığı eserler ve ilme yaptığı büyük katkılarla ismi diğerlerine göre öne çıkmış âlimler bulunmaktadır. Bunlardan birisi de hiç şüphesiz İbnü’l-Cezerî’dir (öl. 833/1429). İbnü’l-Cezerî’nin Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra, hayatı boyunca birçok ilmî yolculuk yaparak kırktan fazla kıraat âliminden dersler aldığı ve çok sayıda öğrenci yetiştirdiği kaynaklarda zikredilmektedir. Diğer İslâmî ilimlerde de yetkinliği olan müellifin en meşhur olduğu alan, çoğunluğun kanaatine göre kıraat ilmi olarak kabul edilmektedir. Bu ilme olan değerli katkılarından dolayı İbnü’l-Cezerî’nin kıraat alanında zirve isimlerden olduğu ifade edilmektedir. Kendisinin gerek kıraat-i seb‘a gerekse kıraat-i aşere ile ilgili yazdığı eserler alana damgasını vurmuştur. Kaleme aldığı onlarca eser, bu alanın başucu kitaplarından olmuş, sonraki çalışmalar üzerinde büyük etkiler bırakmış ve onun yaptığı çalışmalar günümüzde de zirvedeki yerini korumaya devam etmektedir. Bu makalede, kıraat ilminin en meşhur isimlerinden birisi olan Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf el-Cezerî’nin (öl. 833/1429), Kitâbü’t-tezkâr fî kırâati Ebân b. Yezîd el-Attâr adlı manzûm eseri inceleme konusu yapılmıştır. Bu risâlede yedi kıraat imamından biri olan Ebû Bekr Âsım b. Ebi’n-Necûd Behdele el-Esedî el-Kûfî’den (öl. 127/745) kıraat rivâyet eden isimlerden Ebân b. Yezîd el-Attâr’dan (öl. 163/779-80 [?]) nakledilen kıraatlerden bir kısmı nakledilmiştir. Bu eserin dünyadaki farklı kütüphanelerde bulunan 5 nüshası olduğu tespit edilebilmiştir. Bu çalışmayla kıraat-i seb‘a imamlarından Âsım b. Behdele’nin bir râvisi olan Ebân b. Yezîd’den nakledilen kıraatlerden, İbnü’l-Cezerî’nin bu risâlede naklettiklerinin tespit edilmesi hedeflenmiştir. Belirlenen kıraat farklılıklarının alana katkı sunacağı ve bu vesileyle Ebân b. Yezîd’in de kıraat alanında tanınmasını sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmada öncelikle Ebân b. Yezîd ve ilmî kişiliğine dair bilgilere ve kıraat ilmindeki konumuna yer verilmiştir. Daha sonra kıraat alanında otorite isimlerden kabul edilen müellifin hayatına, ilmî kişiliğine ve kıraat alanında öne çıkan eserlerine kısaca işaret edilmiştir. Devamında eserin müellife aidiyeti, dünyada çeşitli kütüphanelerde bulunan nüshalar hakkında bilgiler ve risâlenin muhtevası gibi temel bilgiler ele alınmıştır. Eserin tahkîki yapılırken ulaşılabilen farklı iki nüsha dikkate alınmış, esas kabul edilen nüshayla diğer nüshanın karşılaştırması yapılarak metnin tahkîki yapılmıştır. Çalışmanın dirase bölümü eser ve çalışmayla ilgili genel bir değerlendirme yapılarak bitirilmiştir.

Anahtar Kelimeler