Özet
Bu çalışmada öncelikle Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî’nin (ö.1145/1732) irâde-i cüzʾiyye ve insan fiilleri hakkında yazdığı muhtasar risâlesi muhteva açısından tetkik edilecek, ardından da risalenin tahkik ve tercümesi yapılacaktır. Müellif, risâlesini “makâm” şeklinde isimlendirdiği iki bölüme ayırarak ilk makâmda insan fiilleri konusunda mezheplerin itidalden savrulmasına neden olan “ihtiyârî ve zorunlu (ızdırârî) fiiller arasındaki ayrımın kesin oluşu” ve “naslarda mevcut olan ve Allah’ın insan fiilleri de dahil her şeyin yaratıcı olduğu” şeklinde iki ilkeye dikkat çeker. Buna göre ilk ilke Cebriyye, ikincisi Kaderiyye tarafından göz ardı edilmiş ancak selef âlimleri bu iki ilkeyi de dikkate alarak meseleyi anlamaya çalışmışlardır. Müellif, Eşʿarî’nin de bu konuda cebre düştüğünü söyleyerek “ashâbımız” dediği Mâtürîdîlerin yaklaşımını ön plana çıkarır. Müellif, Mâtürîdîlerin fiilin anlamları üzerinden “fiilin varlığa getirilmesi” (îkâʿ) ve “îkâʿ ile meydana gelen şey” (el-hâsıl bihi) şeklinde yapmış oldukları ikili ayrımla; ilkinin yaratmaya konu olmaması sebebiyle hem insanın özgürlüğünü tespit ettiklerini hem de Allah’ın her şeyi yaratması prensibini muhafaza ettiklerini söylemektedir. Müellif, ilk makâmı bitirirken Mâtürîdîlerin bu görüşünün selefin benimsediği görüşle aynı olduğunu söyleyerek selefle Mâtürîdîleri birbirine yakınlaştırmaya çalışmaktadır. Bu risâlenin Selef ve Matûrîdi düşüncenin uzlaşmasına nüve teşkil edecek iz düşümlerinden ötürü özgün olduğu söylenebilir. Müellif, ikinci makâmda önce hüsün-kubuh kavramlarının tanımlarını yapar ardından da bu iki mesele hakkında belirleyici olan âmilin akıl mı yoksa şeriat mı olduğunu izah etmeye çalışır.
Anahtar Kelimeler
İrâde-i Cüzʾiyye Kesb İnsan Fiilleri Cebir Tefvîz Muhammed b. Ahmed et-TarsûsîPaylaş
Detaylı Bilgi
- Yazarlar: Mustafa Borsbuğa, Dr. Ögr. Üyesi, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi
- DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.4394252
- Yıl: 2020 (Aralık) / Cilt: 3 / Sayı: 2
- Sayfa: 215-246
- Tam Metin
- Diğer Diller:
-
English
- 968 Görüntülenme
- Sayı İçeriğine Git