Mehmed Emin Yümnî Efendi’nin Mevlânâ’nın Mesnevî’sine Yazdığı Farsça Tahmîs

Abstract

Edebiyatta bir manzumenin her beytinin önüne üçer mısra ilave edilmesiyle oluşan beşer mısralı bentlere tahmîs denilmektedir. Tahmîs çoğunlukla başka bir şairin şiiri üzerinde yapılmaktadır, ancak kendi şiirini tahmîs eden şairler de bulunmaktadır. Bir tahmîsin değer kazanabilmesi için asıl beyit ile eklenen mısraların anlam ve ses bakımından kaynaşmış olması gerekmektedir. Bu yüzden şair iki ayrı şiiri birbirine ilave etme noktasında titiz davranmalı ve asıl şiir ile aynı üslubu yakalamalıdır. Tahmîs Arap edebiyatında doğmuş, oradan Fars edebiyatına geçmiş, daha sonra Türk edebiyatında yer edinmiştir. Arap ve Fars edebiyatlarına nazaren tahmîs en çok Türk edebiyatında revaç kazanmıştır. Nitekim tahmîs Türk edebiyatında en çok işlenen musammat türüdür. Türk edebiyatında birçok şair kendisinden önceki veya çağdaşı bir şairin şiirlerine tahmîs yazmıştır. Türk edebiyatında Türkçe tahmîsler yazıldığı gibi Arapça ve Farsça tahmîsler de kaleme alınmıştır. Türk edebiyatında Farsça tahmîs yazan en meşhur şair Mehmed Emin Yümnî Efendi’dir. Yümnî hem Hâfız-i Şîrâzî’nin Farsça Divanı’na hem de Mevlânâ’nın Mesnevî’sine Farsça tahmîs yazmıştır. Yümnî’nin Mevlânâ’nın Mesnevî’sine yazdığı Farsça tahmîs, söz konusu eserin ilk defterinde yer alan 624 beyitten ibarettir. Yümnî, Mesnevî’de bulunan 624 beytin her birinin üzerine aynı ölçü ve uyakta üçer mısra ekleyerek eserini oluşturmuştur. Ne zaman yazıldığı belli olmayan bu eserde sade ve anlaşılır bir dil kullanılmış ve mısralar arasında anlam ilgisi kurulmuştur. Eserin adı “tahmîs-i Yümnî ber kitâb-i Mesnevî” şeklinde zikredilmiş, 24 başlık yazılmış ve bu başlıklar altında tahmîsler sıralanmıştır. Söz konusu eserde iki metin birbirine ilave edilirken bunların anlam, üslup, şekil ve söz bakımından uyumlu olmasına ve kaynaşıp bütünlük arzetmesine dikkat edilmiştir. Yümnî büyük ihtimalle Mesnevî’nin altı defterine de tahmîs yazmayı düşünmüş, ancak bilemediğimiz sebeplerden dolayı sadece ilk defterin girişindeki beyitler ile iktifa etmiştir. Yümnî’nin Mesnevî’ye tahmîs yazmasının en önemli nedenleri Mevlânâ’ya olan bağlılık ve saygı, edipler sınıfına katılmak, hayır duası almak ve rahmetle anılmak olmalıdır. Bu eserde Mevlânâ’nın Mesnevî’sinin önemli kısımları olan ney-nâme, padişah ile cariye, bakkal ve papağan, Yahudi padişah ve vezirinin zulümleri gibi bölümlere tahmîs yazılmıştır. Bu çalışmada daha önce hakkında fazla bilgi bulunmayan ve tenkitli metin neşri yapılmayan Mehmed Emin Yümnî Efendi tarafından Mevlânâ’nın Mesnevî’sine yazılan Farsça tahmîs ilk defa detaylı ele alınacak ve eserdeki bazı şiirlerin Türkçe tercümesi yapılacaktır.

Keywords