Mustafa Enver Bey’in (öl. 1909) Hikem-i ‘Atâî Tercümesi (Latinizasyon ve Değerlendirme)

Özet

İbn Atâullâh el-İskenderî (öl. 709/1309), Şâzeliyye tarikatının üçüncü şeyhi ve tarikatın ilk yazılı metinlerini kaleme almış bir sufi olarak tarikatın teşekkülünde ve yayılmasında önemli rol oynayan bir müelliftir. İskenderî’nin en şöhretli eseri ise Hikem adıyla bilinen, tasavvufî eğitimin her safhasıyla ilgili dikkat çekici uyarılar ve öğütler içeren özdeyişlerinin bulunduğu kitabıdır. Hikem, tasavvufi eğitiminin farklı merhalelerinde bulunan her türden sufiye hitap etme niteliği sebebiyle, bu eğitimin sadece başlangıcında olanların değil, nihayetinde olanların da ilgisini çekmiştir. Eser tarih boyunca sufi çevrelerce çok sevilmiş, yüz kadar şerhe konu olmuş, doğudaki ve batıdaki bütün önemli dillere defalarca tercüme edilmiştir. Gördüğü bu ilgiye rağmen eserin Osmanlı döneminde Türkçeye çevrilmesi ise nispeten geç bir dönemde, XIX. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşmiştir. Bu dönemde peş peşe, muhtemelen mütercimler birbirlerinden habersiz olarak bu eserin metnini ya da Arapçadaki bir şerhini tercüme etmişlerdir. Bizim çalışmamız, bu tercümelerden Mustafa Enver Bey’e (öl.1909) ait olanını tanıtmayı ve müellif nüshasından hareketle latinize metnini neşretmeyi hedeflemektedir. Mustafa Enver Bey, meşhur tabip, ressam ve kültür tarihçisi Süheyl Ünver’in babasıdır. Mustafa Enver Bey’in, son devrin önemli sufi şahsiyetlerinden Ahmed Amiş Efendi’nin çevresinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Mustafa Enver Bey’in ayrıca Bahariye Mevlevihanesi mutrıbı Mehmed Zekâî Dede Efendi’den usul dersi, Hüseyin Fahreddîn Dede’den de ney dersi alması sebebiyle, kendi zamanındaki önemli Mevlevi muhitlerinde de bulunduğu anlaşılmaktadır. Mustafa Enver Bey, hem geleneksel dinî ilimleri tahsil etmiş, hem de modern bir eğitim almış ve geride Arapça ve Farsçadan yaptığı, aralarında Gazâlî, İbnü’l-Arabî, Molla Câmî, İbn Kemâl gibi önemli isimlere ait eserlerden tercümeler bırakmıştır. Tercümeleri bugün İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi ve İstanbul Atatürk Kitaplığındadır. Bu tercümelerden biri olan Hikem-i Atâî Tercümesi, İskenderî’nin Hikem’inin tam bir tercümesidir. Tercüme kendi döneminin dil ve üslup anlayışını yansıtmaktadır. Tercüme mümkün olduğu kadar aslına sadık yapılmışsa da, mütercimin bazen tercümeye yorum/şerh kattığı görülmektedir. Elimizde bu tercümenin, mütercimin hattıyla olan tek nüshası bulunmaktadır. Metin üzerinde, yer yer okumayı zorlaştıran ve mütercim tarafından yapılmış olan tashihler ve eklemeler yer almaktadır. Son yıllarda Türkçe’de Hikem üzerine yapılan telif ve tercüme yayınlarda gözle görünür bir artış olmuş, buna bağlı olarak Hikem giderek daha geniş bir okur kitlesince daha çok tanınan bir eser haline gelmiştir. Çalışmamız gelişmekte olan bu Türkçe Hikem literatürüne bir katkı yapmayı amaçlamaktadır. olan bu Türkçe Hikem literatürüne bir katkı yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler